در ابتدای جلسه جناب آقای دکتر صالحی ضمن معرفی کتاب فلسفه اخلاق در دایره عقل و دین و معرفی میهمانان، از جناب آقای دکتر لگن‌هاوزن، که به صورت آنلاین در جلسه حاضر بودند، دعوت به سخنرانی کردند.
دکتر لگن‌هاوزن، از اساتید محترم مؤسسه امام خمینی(ره)، در ابتدا امتیازات این اثر را بر شمرد؛ او با بیان اینکه در این کتاب نوعی شجاعت دیده می‌شود، گفت این اثر نشان می‌دهد که چطور بحث‌هایی در اخلاق فلسفی معاصر می‌تواند ما را به ایده‌های جدید سوق دهد و موجب شود منابع دینی خود را، در مقایسه با آثار فلسفی معاصر، بازخوانی کنیم.
دکتر صادقی پس از صحبتهای دکتر لگن‌هاوزن ضمن تشکر از نکات بیان شده، اشاره کردند که در آینده انشاءﷲ از دیدگاه‌های شما برای نظام‌بخشی به این موضوع استفاده خواهیم کرد.
توجه به منابع وحیانی؛ یکی از نکات ارزشمند کتاب
در ادامه دکتر عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب مرکز مدیریت حوزه علمیه و پژوهشگر و مؤلف در حوزه اخلاق اسلامی، اشاره داشتند، نکته مهم و ارزشمند این کتاب، توجه به منابع وحیانی است. او گفت فلسفه اخلاق شاخه‌ای از فلسفه است و خواستگاه غربی دارد؛ اکتفای به فلسفه اخلاق در مباحث اخلاقی موجب می‌شود از منابع و ذخایر علمی و دینی خود غفلت می‌کنیم. ما معرفت را صرفاً ذیل معرفت عقلانی نمی‌شناسیم که در این کتاب به این نکته توجه شده است. همچنین او گفت در متون دینی صراحتاً برخی مضامین خلاف قواعد اخلاقی مرسوم است که باید با این دست تألیفات و نظریه‌ها تفسیر صحیحی از آنها ارائه دهیم.
پاشنه آشیل کتاب؛ ارائه نظریه‌ای جامع و نه تلفیقی
دکتر حسینی سورکی، هیأت علمی گروه اخلاق دانشگاه قم و سردبیر مجله اخلاق‌پژوهی، خاطر نشان کردند که در نگاه اول، توجه به حوزه اخلاق هنجاری یکی از امتیازات مهم این کتاب است. حوزه‌ای که تا حدی مغفول انگاشته شده و ورود به آن هم دشوار است. ایشان بیان داشتند آقای صادقی در تألیف این کتاب سنتی که تا حدودی کمرنگ شده را هم احیا کردند. ایشان قبل از اینکه کتاب در سطح وسیع منتشر شود، آن را در تیراژ محدود جهت مطلعه و اظهار نظر به دست اهل فن سپردند. دکتر حسینی سورکی افزودند که مؤلف بر این عقیده هستند که نظریه ارائه شده در کتاب یک نظریه تلفیقی نیست، بلکه نظریه‌ای جامع بوده و قرار نیست در عرض دیگر نظریه‌ها بوده و یا از امتزاج چند نظریه به دست آمده باشد. این موضوع هم می‌تواند یک مزیت بوده و هم می‌تواند پاشنه آشیل نظریه ایشان باشد.
با کتابی تألیفی و پژوهشی مواجهیم، نه مجموعه‌ای از تکرار حرف‌های دیگران
دکتر محسن جوادی، پژوهشگر فلسفه اخلاق و رئیس دانشگاه تربیت مدرس قم و همچنین معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی‌رغم عدم حضورشان در این جلسه، فایل تصویری را فرستاده بودند و نظرات خودشان را از این طریق بیان کردند. ایشان فرمودند این کتاب واقعاً یک کتاب تألیفی و پژوهشی بوده و تکرار حرف‌های دیگران نیست؛ مؤلف سعی بر بیان نظریاتی دارند که یک حالت چتری داشته و در اصل فرانظریه‌ای می‌باشد. یعنی از آن نظریه‌ها استفاده می‌کنند و خود دربردارنده معیارهای ارزش‌های اخلاقی است. البته یک‌سری نگرانی‌هایی در چنین چتری نگاه کردن‌هایی وجود دارد که ممکن است به نوعی نسبی‌گرایی منجر شود. ولی دکتر صادقی تلاش دارند که نشان دهند این کتاب با نسبی‌گرایی تفاوت دارد و به خوبی هم از عهده این کار برآمده‌اند. ایشان مطالعۀ این کتاب را به تمام علاقه‌مندان این حوزه توصیه کردند.
اشاره گذرا به دیگرگرایی یکی از نقاط ضعف کتاب است
دکتر مهدی اخوان، دانشیار فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی(ره)، ضمن اشاره به این موضوع که محاسن کتاب طبق گفته‌های اساتید کاملاً واضح و قابل دریافت است، فرمودند آنچه می‌تواند به ویراست‌های بعدی کمک کند این است که به ضعف‌های کتاب نیز بپردازیم. ایشان به لحاظ صوری متن کتاب را بسیار منسجم دانسته و فرمودند از تکرار در آن پرهیز شده و این عوامل به خوشخوان بودن این اثر انجامیده است. همچنین از نظر آقای اخوان منابع استفاده‌شده در کتاب بسیار متنوع، به‌روز و مفید هستند.
دکتر اخوان فرمودند که به لحاظ محتوایی هم مؤلف سعی کردند یکی از دغدغه‌هایی را که همه ما اهل فلسفه اخلاق داریم مورد چالش قرار دهند. البته به نظر ایشان، مؤلف اشاره‌ای به انگیزه خود جهت بررسی به این موضوع نداشته‌اند. در ادامه نقدی که جناب اخوان به منابع کتاب داشتند این بود که در مواردی کوتاهی شده و برخی منابع ذکر نشده است و همچنین در مورد نام کتاب هم این نکته را متذکر شدند که بهتر بود تغییراتی در عنوان و زیرعنوان کتاب انجام شود و همین طور از منظر ایشان فصل‌بندی کتاب نیازمند اصلاحاتی است که توجه به آنها در زیبایی صوری اثر کمک شایانی خواهد داشت. دکتر اخوان در مورد نقد محتوایی کتاب اشاراتی به گذرا بودن و سطحی عبور کردن از دیگرگرایی و موضوعات دیگر داشتند.
حرکت از آموزه‌های دینی به نظریه اخلاقی
دکتر عباس پسندیده، رئیس گروه روان‌شناسی اسلامی پژوهشگاه قرآن و حدیث، اشاره کردند که مهم‌ترین نکته این کتاب مبتنی بودن بر آموزه‌های دینی، یعنی قرآن و حدیث است. وقتی که شما می‌گویید قرآن و حدیث، منظور این است که اینها گزاره‌های تک آیه و تک‌حدیث هستند. اتفاق مهمی که در این اثر رخ داده حرکت از آموزه به نظریه است و بسیار کاری دشوار است. نکته دوم این است که تمام نظریه‌های اخلاقی که ارائه‌شده و در این کتاب مشخص شده‌اند آیه و روایت برایشان یافت می‌شود. اتفاق مهم‌تری که در این کتاب رخ داده این است که چندین نظریۀ اخلاقی دینی را از بالا مشاهده کرده و نظریه دیگری ارائه داده که تمام آن نظریه‌ها را در دل خود جمع نموده و بیان می‌کند.
اقبال به ادبیات فارسی
دکتر محمدتقی اسلامی، مدیر گروه پژوهشی اخلاق در پژوهشكده اخلاق و معنويت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در ابتدا بیان کردند که خواننده با مطالعه این کتاب متوجه می‌شود که این اثر حاصل سال‌ها عرق جبین و تلاش مستمر در این حوزه است. نکته دوم تذکری که نویسنده می‌دهد این است که دیدگاه این کتاب فلسفی است و اگر ما از نقل و کلام برای مسئله عقلی خود استفاده می‌کنیم، در اصل از این روایات مدد می‌گیریم و بسیار روند بجایی است. نکته سوم اقبالی است که به ادبیات فارسی در همین ابتدای اثر نشان می‌دهند. نکته چهارم این که از امتیازات کتاب این است که در آن از کثرت‌گرایی روش‌شناختی، غیر از کثرت‌گرایی معرفت‌شناختی، بهره گرفته شده است.
دکتر علی مهجور، سرپرست گروه آموزشی فلسفه اخلاق دانشکده فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب، فرمودند که به نظرم این موضوع که شما به نکته تعیین تکلیف نسبت آموزه‌های اخلاقی ادیان ابراهیمی با مکاتب فلسفه اخلاقی پرداختید یک گام به پیش بوده و بسیار ارزشمند است.
دکتر حسن بوسلیکی، عضو هیئت علمی مؤسسه اخلاق و تربیت، در ابتدا نکاتی در مورد فصل‌های مختلف کتاب اشاره کردند و فرمودند که نویسنده در فصل دوم بسیار مندرج به صورت انتقادی به اهم نظریات هنجاری پرداخته‌اند و همچنین فصل سوم اصلی‌ترین قسمتی است که از منظر تحلیل عقلی ایده اصلی کتاب مطرح می‌شود.
در انتها دکتر صادقی ضمن تشکر از تمامی میهمانان بابت حضورشان، اشاره کردند که نظرات شما عزیزان سبب پیشبرد و پیشرفت بنده در این حوزه خواهد بود و همچنین بیان داشتند که از نقدها بسیار استفاده خواهم کرد. ایشان در مورد برخی از نقدها هم نکاتی را متذکر شدند. از جمله اشاره به این که به جای پاشنه آشیل این نظریه از اصطلاح فارسی آن، چشم اسفندیار استفاده شود.
همچنین در اشاره به سخنان دکتر لگن‌هاوزن در مورد «برخی می‌گویند» اضافه کردند که این برخی را بنده می‌شناسم و همچنین در مورد این موضوع که دکتر فرمودند نظریه کتاب، تجمیعی از چندین نظریه است هم اظهار کردند که در واقعیت امر نظریه کتاب تجمیع و ترکیب نظریات نبوده، بلکه امدادی است. دکتر صادقی در پاسخ به دکتر اخوان من باب اشکالی که به منابع اشاره نشده، به تاریخ تألیف انتشار محدود کتاب در زمانی قبل از منبع مذکور اشاره کردند. در نکته دیگری ایشان فرمودند که شناختن یک انسان دیگر (اشاره به نقد مربوط به موضوع دیگرگرایی) و ارائه یک نظریه منطبق بر شخصیت آن فرد بسیار دشوار خواهد بود و بهتر است نظریه کلی باشد.
از اینجا فیلم برگزیده سخنرانی آئین رونمایی از کتاب فلسفه اخلاق در دایره عقل و دین را ببینید.